Het coronavirus in contractuele relaties: niet altijd overmacht

Verbinden betekent presteren

Het principe is simpel: partijen die een overeenkomst aangaan, moeten deze uitvoeren. Overmacht vormt daarop een uitzondering en kan een partij bevrijden van haar verplichtingen. Om meteen met de deur in huis te vallen: het coronavirus maakt niet per definitie overmacht uit. Er moet namelijk voldaan zijn aan enkele voorwaarden.

Partijen kunnen bij de opmaak van hun contract overeengekomen zijn welke situaties overmacht uitmaken. Is dit niet zo, dan valt men terug op de wettelijke standaardregels, die hieronder vermeld zijn.

Voorwaarden voor overmacht

Om overmacht in te roepen moeten de volgende voorwaarden vervuld zijn:

1. Een onvoorzienbare gebeurtenis hindert de uitvoering van de verbintenis.
   Was de coronacrisis voorzienbaar op het ogenblik van contracteren? Bij een contract dat ruime tijd in het verleden werd gesloten doen er zich in principe geen problemen voor. Maar wat met recente contracten? Hierop bestaat geen pasklaar antwoord. In West-Europa lijkt midden maart wel een keerpunt te zijn geweest.
2. De hinder mag niet te voorkomen zijn en moet het onmogelijk maken de verbintenis uit te voeren.
   Een ondernemer die geconfronteerd wordt met moeilijkheden moet alternatieve oplossingen zoeken. Wie zijn leverancier ziet afhaken door overmacht, dient in eerste instantie een nieuwe leverancier te vinden. Hetzelfde geldt voor personeel: wie uitvalt, moet vervangen worden. Dat dit alles duur of moeilijker uitvalt, vormt geen belet. Alleen als men de hinder niet kan voorkomen én overkomen, biedt overmacht soelaas.

Gevolgen van overmacht

Als voldaan is aan deze voorwaarden of er een toepasselijke overmachtsclausule in het contract staat, kan men zich op overmacht beroepen. De medecontractant moet dan meteen op de hoogte worden gebracht. Beide partijen moeten ook schadebeperkende maatregelen nemen.

Als overmacht definitief is, zal de verbintenis van wie zich op overmacht beroept tenietgedaan worden.

Als overmacht slechts van tijdelijke aard is, zal de verbintenis opgeschort worden. De uitvoering moet dan in principe hernomen worden zodra dit weer mogelijk is. Een schoolvoorbeeld hiervan is het afwerken van een bouwwerf.

Wie zich wettig beroept op overmacht wordt niet alleen vrijgesteld van presteren, maar hoeft ook geen schadevergoeding te betalen.

En wat met de partij tegenover wie overmacht ingeroepen wordt? De gevolgen verschillen opnieuw van situatie tot situatie. Zo zal een huurder niet hoeven te betalen als zijn verhuurder het pand niet meer kan verhuren na overmacht. Anderzijds zal een koper in principe wel nog moeten betalen, zelfs als zijn leverancier niet meer kan leveren na overmacht.

Een actueel voorbeeld van overmacht? Als u door de overheid gedwongen wordt uw winkel of fabriek volledig te sluiten. Dit heeft tot gevolg dat u niet meer moet leveren. Maar opgelet! Als u door deze overheidsmaatregel in financiële moeilijkheden komt, kunt u geen overmacht inroepen om facturen niet te betalen. In dergelijke situatie vormen financiële moeilijkheden namelijk géén overmacht.

Wat als er geen overmacht kan worden ingeroepen?

Als uw situatie geen overmacht uitmaakt, kan de schade eventueel nog op andere manieren beperkt worden.

Ten eerste kan uw contract een imprevisieclausule bevatten. Deze bepaalt dat de partijen de contractuele voorwaarden kunnen heronderhandelen als een onvoorziene gebeurtenis een buitensporige (financiële) last oplegt aan een van hen. Dit kan bijvoorbeeld relevant zijn wanneer een muntdevaluatie grote (negatieve) impact heeft op wat u als verkoper betaald zou krijgen.

Verder kan elke overeenkomst in onderling akkoord ook altijd aangepast worden. Partijen kunnen zo onder andere uitstel van betaling afspreken of een uitvoeringstermijn verlengen.

Een partij die in uitzonderlijke omstandigheden toch de uitvoering van de verbintenis zou eisen, kan zich schuldig maken aan rechtsmisbruik. Wie hardnekkig een levering afdwingt van een leverancier in moeilijkheden, hoewel de levering niet dringend is of er andere leveranciers beschikbaar zijn, kan bijvoorbeeld later veroordeeld worden tot herstel van de schade die door dit misbruik werd veroorzaakt.